Recykling i drugie życie opon

Kiedy opony przestają nam służyć, nieważne czy ze względu na swój stan czy wiek, pojawia się pytanie – co dalej? Zużyte ogumienie jest cennym surowcem wtórnym, który dzięki rozwijającym się technologiom recyklingu odpadów, znajduje coraz szersze zastosowanie. Wciąż jednak pozostaje wiele problemów związanych z ich utylizacją, nad którymi pracują zespoły naukowców z całego świata.

Część kierowców nadal zastanawia się, gdzie oddać stare opony.

Kuwejt kojarzyć się może z bogactwem arabskich szejków, sztucznymi półwyspami oraz supernowoczesnymi budowlami. Okazuje się jednak, że ma na koncie też pewien niechlubny rekord. Znajduje się tu największe na świecie wysypisko ogumienia. Zajmuje tak dużą powierzchnię, że nietrudno wyszukać je na zdjęciach satelitarnych. W wykopanych w pustynnym piachu dołach znajdują się miliony opon, pochodzących z różnych regionów świata.

Problem nielegalnego palenia opon

Recykling gumy jest niezbędny do tego, aby w sposób bezpieczny zutylizować odpady. Składowanie nigdy nie będzie dobrym pomysłem. Przykład Kuwejtu pokazuje, że pojawienie się ognia na dużym obszarze może urosnąć do rangi katastrofy ekologicznej. W ostatnich latach kilkukrotnie borykaliśmy się z problemem niebezpiecznych pożarów. Ten z 2021 roku zajął powierzchnię 6 hektarów, na których przechowywano około 7 milionów opon. Dym widoczny był nawet z kosmosu, co uchwyciły kamery NASA! Problem okazuje się szczególnie poważny, gdy uświadomimy sobie, że pod wpływem wysokiej temperatury ogumienie wydziela toksyczne substancje chemiczne, które szkodzą nie tylko środowisku, ale także bezpośrednio człowiekowi. 

Podobne wydarzenia mają miejsce również w Polsce. Chociaż skala jest mniejsza, nadal zdarzają się przypadki podpalania składowisk odpadów. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2019 roku odnotowano 177 pożarów. Rok później 111, czyli o 66 mniej. W 2021 roku liczba ta wynosiła 62, a w 2022 – 38 pożarów. Widać więc wyraźną tendencję spadkową. Być może wpływ na to ma rosnąca świadomość społeczeństwa o problemie.  

Na całym świecie dąży się do ograniczenia liczby pożarów na składowiskach opon. Brakuje niestety globalnych, zunifikowanych przepisów zakazujących składowania zużytego ogumienia oraz regulacji dotyczących przepływu odpadów między państwami. W szerokiej perspektywie zlikwidowałoby to problem dużych wysypisk. Byłby to jednak dopiero pierwszy krok w kierunku zmian na lepsze.

Recykling opon w Polsce

Na polskich drogach z roku na rok przybywa pojazdów, a co za tym idzie, zwiększa się liczba wprowadzonego do obiegu ogumienia. 

Tylko w 2019 roku do użytku doszło 345,9 ton opon, które w przyszłości będzie trzeba zutylizować. W 2021 roku liczba ta wzrosła do 354,7 ton. Wraz z upływem czasu ogumienie pozostawione w środowisku ulega defragmentacji. Toksyczne mikroplastiki zatruwają glebę, a następnie przenikają do wody. Są zagrożeniem dla zdrowia i życia, nie tylko zwierząt, ale także ludzi. Właśnie dlatego istotne jest wprowadzenie mechanizmów pozwalających na ich ponowne wykorzystanie. Konieczne są także akcje informacyjne, dzięki którym kierowcy dowiedzą się, gdzie utylizować opony, aby było to zgodne z prawem i korzystne dla środowiska.

Podmioty wprowadzające ogumienie na polski rynek, w tym producenci i dystrybutorzy, są ustawowo zobowiązani do odzysku minimum 75% tonażu opon wprowadzonych do obiegu w roku ubiegłym. Co ważne, 15% tej wartości musi zostać poddane recyklingowi materiałowemu. Jeżeli kryterium nie zostanie spełnione, firmy są zobligowane do zapłacenia tzw. opłaty produktowej, która zasila budżet właściwego Urzędu Marszałkowskiego.

Inna stawka obowiązuje za opony nowe, a inna za używane, przy czym decydujący jest ich stan w momencie wprowadzenia do obrotu. W tym kontekście jako „używane” należy rozumieć np. egzemplarze bieżnikowane.

Podmioty zajmujące się zbiórką oraz w dalszej kolejności przekazywaniem ogumienia do recyklingu, działają na ściśle określonych warunkach, a co za tym idzie, także ponoszą odpowiedzialność prawną. Jest to informacja szczególnie ważna, ponieważ w Polsce, zgodnie z ustawą o odpadach, obowiązuje zakaz trzymania opon (również pociętych) na wysypiskach i w składach.

Gdzie wyrzucać opony – utylizacja zgodnie z prawem

Wielu kierowców nadal nie wie i zastanawia się, co zrobić ze starymi oponami. Istnieje przynajmniej kilka możliwości. Najprościej, zostawić je w serwisie, w którym dokonujemy wymiany lub zawieźć do zakładu wulkanizacyjnego. Często punkty za taką usługę naliczają dodatkowe opłaty. Ile kosztuje utylizacja opon? Niestety nie ma przepisów, które regulowałyby tę kwestię. 

Gminne zbiórki odpadów

Jeżeli zastanawiasz się, gdzie oddać opony, które zalegają w garażu czy piwnicy bez ponoszenia dodatkowych kosztów, masz również alternatywę. Na terenie każdej gminy funkcjonują PSZOK-i (Punkty Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych) oraz ich wersje mobilne w miejscowościach, w których nie ma punktów stacjonarnych, czyli MPSZOK-i. Zostawisz tam ogumienie od pojazdów o wadze całkowitej do 3,5 tony. Co ważne, zasady każdego z takich miejsc ustalane są indywidualnie, więc przed wizytą warto zapoznać się z regulaminem. Pracownicy mogą wymagać od Ciebie dokumentu potwierdzającego uregulowanie płatności za wywóz śmieci. 

Wywóz odpadów wielkogabarytowych

Wiele osób zastanawia się: „Mam zużyte opony. Co zrobić, gdy nie mogę dowieźć ich do punktu?”. Niektóre z gmin wychodzą naprzeciw potrzebom mieszkańców i umożliwiają oddanie ogumienia w ramach wywozu śmieci wielkogabarytowych. Nie jest to jednak reguła, dlatego sprawdź, jakie zasady obowiązują w punkcie znajdującym się w Twojej okolicy.

Co dzieje się ze starymi oponami?

Zużyte opony, które przekazaliśmy dalej, mogą być wykorzystane na cztery sposoby:

• odzysk energetyczny,
• recykling materiałowy,
• bieżnikowanie,
• eksport.

W Polsce najczęściej opony są poddawane recyklingowi, którego celem jest odzysk energetyczny. Poddawane kontrolowanemu spalaniu ogumienie stanowi alternatywne źródło energii wykorzystywanej m.in. w cementowniach, co przy zastosowaniu odpowiednich technologii, pozwala na zmniejszenie emisji CO2 do atmosfery. Należy podkreślić, że nie jest to jednak rozwiązanie idealne. Cementownie w Europie generują do atmosfery bardzo duże ilości szkodliwego gazu.

Prace nad bardziej efektywnym wykorzystaniem paliw, m.in. pochodzących z odpadów takich jak opony są prowadzone nieustannie, a ich wyniki pozwalają optymistycznie patrzeć w przyszłość. Najlepszym przykładem jest rosnący udział odzysku materiałowego, czyli pozyskiwanie nowych surowców z odpadów. Technologia ta zyskuje w Polsce coraz większe grono zwolenników. W 2015 roku zostało przetworzonych w ten sposób 22% zużytych opon. W 2018 było to już 35,9%, w 2019 aż 40,6%, a rok później aż 52,3%. Należy przypomnieć, że obowiązujące prawo wymaga, aby recyklingować w ten sposób jedynie 15% surowców.

Na tle Unii Europejskiej Polska jest pionierem w mechanicznym rozdrabnianiu opon. Na ilość wprowadzonych opon, mamy najwięcej zaawansowanych linii technologicznych, pozwalających odzyskiwać poprzez recykling 100% z opony poużytkowej. Jest to rezultat m.in. stosunkowo niskiego świadczenia pieniężnego za wykonanie usługi zbiórki i recyklingu opon poużytkowych. Stąd nieustany rozwój podmiotów zajmujących się recyklingiem mechanicznym, poszukujących coraz bardziej marżowych produktów – mówi Łukasz Jasiewicz, Menedżer Operacyjny w Grupie Recykl S.A., zajmującej się odzyskiem i recyklingiem opon. 

Warto dodać, że Europa może pochwalić się wyższym procentem odzysku materiałowego niż energetycznego w porównaniu do USA. W tym kontekście trzeba pamiętać, że zmiany w ujęciu globalnym przyniosą największe korzyści dla środowiska.

Co powstaje z recyklingu opon?

Najkorzystniejszą dla środowiska metodą utylizacji jest recykling materiałowy (recykling surowcowy). W uproszczeniu to przetworzenie jednego materiału na inny o podobnym lub zupełnie nowym zastosowaniu. Opony składają się z gumy (kauczuk naturalny i syntetyczny), elastomerów, sadzy, krzemionki, metalu, materiałów tekstylnych oraz innych związków naturalnych i chemicznych, dlatego opcji na ponowne ich przetworzenie jest wiele. 

Granulat gumowy jest półproduktem, który trafia dalej do producentów wyrobów gotowych. Wykorzystuje się go do produkcji m.in. mat gumowych, wykładzin gumowych, sztucznej trawy (od niedawna), jak i kółek do pojemników przeznaczonych na odpady. Wykorzystywany jest też jako jedna z warstw podłoży do boisk – wymienia Łukasz Jasiewicz z Grupy Recykl S.A.

Co można poddać recyklingowi w oponie?

• stal – oczyszczona i przetopiona może zostać wykorzystana na wiele sposobów.
  
  
• tekstylia – z jednej opony można odzyskać nawet 1 kg materiału, który ma zastosowanie m.in. w budownictwie. W porównaniu do tradycyjnego, wzmocniony tekstyliami beton jest bardziej odporny na pękanie. Poza tym wykazuje lepszą sprężystość oraz wydłużoną żywotność.
  
  
• gumowe chipsy/granulat z opon – to kawałki opon bez metalu i tekstyliów o szerokim zastosowaniu.

Głównym budulcem opony jest guma, stąd warto, abyśmy wiedzieli, co dzieje się z jej kawałkami podczas recyklingu. Jedną z możliwości jest przeznaczenie ich na alternatywne paliwo. Inna opcja to dalsze przetwarzanie w procesie pirolizy gum, czyli beztlenowego spalania w kontrolowanych warunkach. W efekcie tej chemicznej reakcji otrzymujemy kilka produktów.

Podczas pirolizy opon powstaje:

1. Karbonizat, który poddawany jest dalszemu oczyszczaniu, dzięki czemu powstaje wyjątkowo wartościowa sadza techniczna. Wykorzystywana jest ona m.in. w poligrafii, na przykład jako pigment do farb czy składnik tonerów do drukarek. Zdecydowana większość, bo nawet 70% całej światowej produkcji sadzy – nie tylko tej z recyklingu – trafia do przemysłu oponiarskiego. Z tego powodu ponowne jej wykorzystanie, chociażby do wyrobu opon, pozwala na znaczące ograniczenie emisji dwutlenku węgla do atmosfery.
   
   
2. Oleje nadające się do ponownego wykorzystania podczas produkcji opon. Nieustannie trwają prace nad poprawieniem ich jakości, co z pewnością zwiększyłoby ich potencjał i atrakcyjność inwestycyjną.
   
   
3. Gaz będący doskonałym źródłem energii. Przetworzony na prąd może zasilać fabryki ogumienia, co czyniłoby je samowystarczalnymi, a generowane nadwyżki mogą być dodatkowym źródłem dochodu.

Co powstaje z materiału uzyskanego podczas recyklingu opon?

Nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że wiele produktów z naszego otoczenia powstało, dzięki zutylizowaniu ogumienia. Granulat gumowy z powodzeniem wykorzystuje się w transporcie, chociażby przy budowie nawierzchni asfaltowej. Dzięki dodatkowi gumy jest ona nie tylko wytrzymalsza, ale także poprawia przyczepność i skraca drogę hamowania, co zwiększa bezpieczeństwo. Rozwiązanie to cieszy się dużą popularnością w takich krajach jak: Hiszpania, Portugalia czy Szwecja. Niekwestionowany lider w tej dziedzinie to stan Kalifornia, gdzie już ponad kilkanaście milionów opon posłużyło jako materiał do budowy dróg. W Polsce również można podróżować po trasach, których nawierzchnia została wzbogacona o granulat gumowy. Aby wybudować liczący 4,5 km odcinek obwodnicy Krakowa, firma TPA wykorzystała 25 tys. zużytych opon. 

Stare ogumienie używane jest także przy produkcji drogowych ekranów akustycznych. Na wyprodukowanie 4 sztuk o powierzchni 15m² przeznaczyć należy ok. 250 zużytych opon.

Świetnym przykładem wykorzystania surowców z recyklingu są również podkłady kolejowe. Aby wybudować 1 kilometr torów, wykorzystać należy 35 ton zutylizowanych odpadów, z czego połowa to ogumienie, a reszta to ponownie wykorzystany plastik. W ten sposób otrzymujemy materiał o wysokiej jakości i przedłużonej żywotności, który znakomicie sprawdza się w ujemnych temperaturach oraz tłumi dźwięk.

Guma z recyklingu ma swoje zastosowanie również w infrastrukturze sprzyjającej aktywności fizycznej. Do przygotowania trasy biegowej potrzebne jest 1000 sztuk opon samochodowych. Znacznie mniej, bo jedynie 160 sztuk ogumienia ciężarowego wystarczy do tego, by przygotować podłoże na jeden plac zabaw dla dzieci.

To tylko przykłady, bo zastosowań jest o wiele więcej. Od materiałów do drukarek 3D i wycieraczek samochodowych, przez podeszwy do butów, po kółeczka do kontenerów na odpady. Wiele jednak przemawia za tym, że recykling opon się opłaca – i to wszystkim!

Organizacja odzysku

Choć zużyta guma ma wiele zastosowań i oferuje niezliczone korzyści, jej popularność wciąż jest niska. Jeden z powodów to niewielka świadomość społeczna. Produkowany materiał może nie spełniać wygórowanych oczekiwań jakościowych części potencjalnych odbiorców. W Polsce w porównaniu do krajów skandynawskich znajduje się niewiele firm, które poszczycić się mogą wysoko rozwiniętymi technologiami, pozwalającymi uzyskać produkty z recyklingu o najwyższej jakości.

Rozwiązanie tych problemów wymaga uświadamiania inwestorów o korzyściach, także biznesowych, płynących z wykorzystania surowców pochodzących z odzysku Opłacalność recyklingu opon rośnie z roku na rok, wraz ze wzrostem wartości całego rynku oponiarskiego. Samo odzyskiwanie sadzy generować może wysokie zyski. Tym bardziej istotne jest systemowe wspieranie badań naukowych, które umożliwiłyby zwiększenie jakości oraz bezpieczeństwa uzyskiwanych materiałów wtórnych, a także znalezienie nowych sposobów na ich wykorzystanie.

Działania te będą miały jednak niewiele sensu, jeżeli zmianie nie ulegnie cały system gospodarczy. Obecnie dominuje zasada linearności, w której „życie” produktu zaraz po jego zużyciu czy wyrzuceniu kończy się na składowisku. Wyzwaniem dla całego świata jest zatem dodanie kolejnego etapu – ponownego wykorzystania. Myślenie cyrkulacyjne pozwala na zachowanie w obiegu już raz wprowadzonych do niego surowców.

Recykling opon pokazuje, jak wiele korzyści płynie z zamkniętego obiegu materiałów. Dzięki ponownemu wykorzystaniu surowców przemysł oponiarski może być w dużym stopniu samowystarczalny, za czym idą realne korzyści biznesowe. Nowe technologie pozwolą znacząco obniżyć poziom emisji gazów cieplarnianych na wielu etapach produkcji, co jest niezwykle istotne w kontekście ekologii.

Chociaż na razie trudno wykluczyć udział odzysku energetycznego z obiegu opon, badacze dokładają wielu starań, by stał się to proces coraz mniej szkodliwy dla środowiska, a w przyszłości można było z niego zrezygnować na rzecz metod alternatywnych.

Producenci opon a recykling

Za gospodarkę w obiegu zamkniętym w dużym stopniu odpowiadają producenci, którzy muszą przewidywać, co się stanie z oferowanymi przez nich dobrami, kiedy już się zużyją. Chodzi nie tylko o to, by produkty nadawały się do recyklingu, ale także, aby podczas ich produkcji można było wykorzystać materiały wtórne lub surowce odnawialne, wytwarzane bez szkody dla środowiska. W przypadku ogumienia są to działania realne i coraz chętniej stosowane.

Wiele marek decyduje się na wybór tych składników gumowych mieszanek, przy których produkcji zużywa się mniej energii elektrycznej. Ilość odpadów zostaje zredukowana, a emisja CO₂ ograniczona. Co ważne, coraz częściej zwraca się uwagę na metodologię pracy – od projektu do uzyskania produktu końcowego.

Technologowie opracowujący nowe modele opon dbają o jakość parametrów produktów. Szczególnie istotne są takie właściwości jak m.in.: opory toczenia (bezpośrednio wpływają na zużycie paliwa przez samochód, a co za tym idzie emisję spalin) czy trwałość ogumienia (decyduje o tym, jak szybko trafi ono do etapu utylizacji).

Jakie działania podejmują jedne z największych firm?

Od ponad 120 lat Goodyear tworzy produkty i oferuje usługi, które wprawiają świat w ruch. Specjaliści marki nieustannie pracują nad innowacyjnymi technologiami. Jednym z celów założonych w 2020 roku jest wypuszczenie na rynek w ciągu kolejnych 10 lat opony stworzonej w 100% ze zrównoważonych materiałów. Poziom zaawansowania prac nad tym projektem pozwala na optymistyczne patrzenie w przyszłość. Podczas targów Consumer Electronics Show 2022 w USA firma zaprezentowała demonstracyjną oponę stworzoną w 70% z tego typu surowców. Jednocześnie Goodyear dąży do osiągnięcia zerowej emisji gazów cieplarnianych do 2050 r. Już teraz 100% zakupionej energii wykorzystywanej w zakładach produkcyjnych w regionie EMEA w 2022 roku pochodzi ze źródeł odnawialnych. 

Fabryka opon Michelin w Olsztynie traktuje kwestię ochrony środowiska priorytetowo. Położona jest w stolicy zielonego regionu Warmii i Mazur, więc proekologiczne inwestycje i działania mają dla firmy kluczowe znaczenie. Koncern obecnie finalizuje budowę nowoczesnej ciepłowni gazowej, która będzie spełniać restrykcyjne, europejskie normy środowiskowe. Wkrótce ograniczy zużycie węgla o 60%, a najpóźniej do 2030 roku całkowicie przejdzie na ogrzewanie gazowe. Takie działania zredukują emisję CO₂ oraz zminimalizują emisję siarki i azotu. 

Michelin prowadzi także inne inwestycje środowiskowe, dzięki którym udało się na przykład zmniejszyć o połowę zużycie wody. Firma coraz bardziej angażuje się w transport intermodalny, czyli połączenie transportu kolejowego i kołowego, a także transport wewnętrzny za pomocą samochodów elektrycznych. W pobliżu fabryki buduje stacje ładowania e-samochodów.

Nokian Tyres od wielu lat prowadzi działania, które mają na celu dążenie do produkcji zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Już w 2005 roku, jako pierwszy producent opon na świecie, zrezygnował z używania olejów wysokoaromatycznych. Jednym z najważniejszych założeń firmy jest, aby do 2030 roku aż 50% wszystkich wykorzystywanych surowców pochodziło z recyklingu lub źródeł odnawialnych. Wszystko wskazuje na to, że plan może zostać zrealizowany z sukcesem. 

Na początku 2022 roku zaprezentowano oponę koncepcyjną Nokian Tyres Green Step. Model aż w 93% składa się z materiałów recyklingowych lub źródeł odnawialnych. Do ich wykonania wykorzystano naturalną gumę, oleje oraz krzemionkę z naturalnego popiołu łusek ryżu. Niezbędna stal i sadza są natomiast materiałami uzyskanymi z odzysku surowcowego. Należy podkreślić, że stworzono produkt, który całkowicie spełnia surowe kryteria stawiane przed ogumieniem zimowym. Doskonale sprawdza się podczas jazdy na śniegu i lodzie.

Bridgestone to kolejna firma, która nieustannie podejmuje kroki, przybliżające ją do zrealizowania celów zrównoważonego rozwoju. Obecnie 100% energii elektrycznej wykorzystywanej we wszystkich europejskich zakładach Bridgestone, w tym w fabryce w Poznaniu i Stargardzie, pochodzi z odnawialnych źródeł. Również podczas procesu projektowania opon stosowane są najnowocześniejsze rozwiązania technologiczne m.in. Virtual Tyre, pozwalające na wirtualne modelowanie opon. Dzięki temu emisja CO₂ w fazie rozwoju opon jest mniejsza o 60%, a liczba prototypów zredukowana o 200 sztuk w każdym projekcie. Co roku 13,4 mln ton CO₂ mniej z fabryk Bridgestone trafia do atmosfery.